Kokos
Orzech Kokosowy
Należy do rodziny palm (Arecaceae). W sanskrycie „palma kokosowa” znaczy „drzewo, które daje wszystko, co potrzebne do życia”. Jest jedną z najwszechstronniej wykorzystywanych przez człowieka roślin. Pochodzenie nie jest do końca wyjaśnione – jej ojczyzną jest prawdopodobnie Polinezja, Indonezja lub wschodnia Afryka. Rozpowszechniła się bardzo wcześnie poza pierwotny zasięg dzięki roznoszonym przez prądy morskie owocom, przed wyprawą Kolumba rosła w Ameryce Środkowej u brzegów Pacyfiku. Jest to typowa roślina klimatu równikowego, rośnie najlepiej na wybrzeżach morskich, uprawiana w strefie międzyzwrotnikowej Ameryki, Afryki, Azji, Australii i Oceanii.
Typowa palma kokosowa (o wysokości 20-30 m) z pióropuszem liści długości do 6 m na szczycie. Młode, rozwijające się listki są jadalne (tzw. kapusta palmowa). Każdy z nich żyje 2-3 lata, potem usycha. Takie stare, zamarłe liście palmowe są bardzo twarde i trwałe. Używa się ich do pokrywania budynków, wyplata ściany domów, buduje płoty, wyrabia miotły, a z włókna – sznury i kosze. Ogonki liściowe używane są jako wiosła. Pień nie rozgałęzia się ani nie tworzy odrostów, rozmnażanie możliwe jest tylko z nasion. Drewno stanowi materiał budowlany i stolarski, pnie wypalane są na czółna. Kora używana jest w garbarstwie oraz do otrzymywania aromatycznej gumy.
Palma kokosowa ma silnie rozgałęzione kwiatostany.
W górnej części kwiatostanów znajdują się kwiaty męskie, zaś w dolnej żeńskie, których jest o wiele mniej. Od zapylenia kwiatu do całkowitego dojrzenia owocu mija prawie rok. Z nadciętych kwiatostanów wypływa sok palmowy, o przyjemnym smaku. Sfermentowany sok to napój zwany „toddy”, zawierający 5% alkoholu. Przez destylację otrzymuje się aromatyczny alkohol – arak. Owoc to pestkowiec ważący w stanie świeżym ok. 8 kg. Zewnętrzna okrywa jest cienka, gładka, jasnobrązowa. Pod nią znajduje się miękka, dość gruba (5-10 cm) warstwa zbudowana z ciasno splecionych mocnych włókien zwanych kojrą.
Między włóknami znajduje się powietrze, dzięki czemu kokos unosi się na wodzie. Kojrę wykorzystuje się do produkcji sznurów, lin okrętowych, mat, płyt izolacyjnych, materaców, wycieraczek, dywanów, szczotek i pędzli. Jest to bardzo trwałe włókno, odporne na ścieranie i wodę morską. W środku owocu znajduje się kulisty lub wydłużony orzech ważący do 1 kg. Zewnętrzna, twarda, brązowa skorupa odpowiada skorupce orzecha włoskiego. Po spaleniu daje cenny węgiel drzewny, służy również do wyrobu przedmiotów ozdobnych. Ma ona trzy wyraźne szwy po zrośnięciu się trzech owocolistków (z trzech zalążków rozwija się tylko jeden), a u podstawy trzy zasklepione otwory – przez jeden z nich przechodzi kiełkujący zarodek (miejsce to przypomina nieco małpi pyszczek, stąd nazwa – cocos po portugalsku znaczy małpa).
Wewnątrz wysłana jest warstwą śnieżnobiałego bielma (jądra orzechowego, okrytego cienką brązową łupinką) o grubości 1-2 cm, a w samym środku znajduje się płynne bielmo, przezroczyste, lekko zmętniałe. W niedojrzałych owocach płyn ten wypełnia całe wnętrze orzecha, z czasem zaczyna odkładać się warstwa bielma, z początku miękka i galaretowata, jest bardzo smaczna, soku zaś ubywa (po chlupotaniu ocenia się dojrzałość kokosu). Sok czyli płynne bielmo z niedojrzałych kokosów jest chętnie pijany, zawiera 4-7% substancji organicznych, ma słodkawy smak, dobrze gasi pragnienie. Można go również odparować otrzymując syrop, który dodatkowo zagęszczony staje się tak zwanym miodem kokosowym, brązowym, aromatycznym, cenionym w cukiernictwie.
Stwardniałe, białe bielmo może być spożywane na świeżo, ma dobry orzechowy smak i przyjemny aromat, jest przy tym bardzo pożywne (zawiera sporo dobrej jakości białka). Po wysuszeniu stanowi produkt zwany koprą. Jest to najcenniejsza część orzecha kokosowego, zawiera 60-70% tłuszczu, 14% cukrów i 7% białka. Pewne ilości kopry miele się na mączkę lub płatki (wiórki kokosowe), które wykorzystuje przemysł cukierniczy (np. dodatek do ciast).
Większość kopry wyciska się otrzymując wartościowy tłuszcz roślinny. Nazywany jest masłem lub olejem kokosowym, gdyż w temperaturze pokojowej (poniżej 20-26ºC) ma konsystencję stałą.
Używany w przemyśle spożywczym (do smażenia, produkcji margaryny, czekolady), kosmetycznym (wyrabia się z niego mydło pieniące się w twardej wodzie, nawet morskiej), farmaceutycznym, perfumeryjnym. Wytłoki kopry po wyciśnięciu oleju stają się treściwą paszą dla zwierząt. Sok kokosowy zmieszany ze zmieloną koprą po homogenizowaniu daje mleko kokosowe, zbliżone pod względem wartości odżywczej do mleka krowiego, używane do karmienia dzieci. W celach spożywczych wykorzystywane są również korzenie, które tubylcy używają do żucia – mają lekkie właściwości narkotyczne.
W Indiach kokosy są symbolem płodności – duchowni obdarowują nimi kobiety, które pragną urodzić dziecko.
Informacje o wartościach odżywczych 100 g | ||
Składniki | Wartość | GDA* |
---|---|---|
Wartość energetyczna | 354 kcal / 1487 kJ | 18 % |
Węglowodany (g) | 15,2 | 6 % |
Białka (g) | 3,3 | 7,14 % |
Całkowita zawartość tłuszczu (g) | 33,5 | 48,00 % |
Tłuszcze nasycone (g) | 29,7 | 149 % |
Cholesterol (g) | 0 | 0 % |
Błonnik pokarmowy (g) | 9,4 | 38 % |
Wapń (mg) | 14 | 1,4 % |
Żelazo (mg) | 2,4 | 17,1 % |
Sód (mg) | 20 | 1 % |
* wartości w oparciu o dietę 2000 kcal |